اینترنت اشیا به‌عنوان مرحله‌ای اصلی در تکامل فضای مجازی که حریم خصوصی را دربر می‌گیرد، در آینده‌ای نزدیک فراگیر می‌شود که لزوم آمادگی و برنامه‌ریزی در رابطه با چگونگی مواجهه با آن، بر عهده مسئولان فرهنگی و فناوری کشور است.
امروزه فناوری جدیدی در آستانه ظهور است که با نام اینترنت اشیا «Internet Of Things» شناخته شده است. تحلیل‌ها بیانگر آن است که این فناوری نوین که به عنوان مرحله‌ای اصلی در سیر تکاملی فضای مجازی قلمداد شده است، علاوه بر آن که در آینده تمامی عرصه‌های زندگی بشر را تحت تاثیر قرار خواهد داد، کاربردهای فراوانی را نیز در عرصه نظامی خواهد داشت.
از نکات قابل توجه در تحولات فناوری، پیوند این تحولات و توسعه فناوری‌های جدید با کارکردها و فعالیت‌های نظامی بوده که ایده جهانی‌سازی را بیشتر به ذهن متبادر می‌سازد. نگاهی به تاریخ‌چه بسیاری از رسانه‌ها و تکنولوژی‌ها همچون رادیو و اینترنت این نکته را روشن می‌سازد. تولد رادیو با توجه به مقتضیات دوران جنگ و پیدایش اینترنت به خواسته وزارت دفاع آمریکا برای حفاظت از شبکه کامپیوترهای این کشور، پیوند خورده است. بنابراین نقش و ارتباط اهداف اقتصادی و سیاسی قدرتمندان در توسعه فناوری‌های نوین و تحولات این حوزه را نمی‌توان انکار کرد.
اینترنت اشیا
اینترنت اشیاء در واقع شبکه‌ای از اشیاء هستند که می‌توانند (با کمک کامپیوتر و از طریق ارتباط اینترنتی) با سایر اشیاء ارتباط برقرار کنند. "اشیاء" می‌تواند شامل هر "چیزی" باشد که قابلیت جمع آوری داده‌ها، کنترل شدن و یا ارتباط از راه دور را داشته باشد.
اریک فیسچر، متخصص با تجربه آمریکایی در زمینه دانش و فناوری، به تحلیل این قابلیت جدید یعنی اینترنت اشیا «Internet Of Things» پرداخته که نتایج آن توسط مرکز تحقیقات کنگره آمریکا منتشر شده است. وی در توضیح اینترنت اشیاء (IoT) به شبکه‌ای از اشیاء اشاره می‌کند که می‌توانند (با کمک کامپیوتر و از طریق ارتباط اینترنتی) با سایر اشیاء ارتباط برقرار کنند. "اشیاء" می‌تواند شامل هر "چیزی" باشد که قابلیت جمع آوری داده‌ها، کنترل شدن و یا ارتباط از راه دور را داشته باشد. به عنوان نمونه خودروها، اسباب و وسایل مختلف خانگی، ابزارآلات پزشکی، شبکه‌های الکتریکی، ابزارآلات مختلف صنعتی و ساختمانی و ... مثال‌هایی از این "اشیاء" هستند. به عبارت دیگر، "اینترنت اشیاء" در برگیرنده تعداد زیادی از اشیاء به هم وابسته است. در حقیقت، این پدیده به عنوان مرحله اصلی در سیر تکامل فضای مجازی شناخته شده است.
دو ویژگی اصلی می‌تواند "اشیاء" مختلف را به عنوان بخشی از "اینترنت اشیاء" قرار دهد. مشخصه هویتی و ارتباط اینترنتی. هر کدام از این اشیاء هوشمند، یک آدرس پروتکل اینترنتی (IP) مختص به خود را خواهند داشت تا ابزاری که به ارسال یا دریافت اطلاعات می‌پردازد، قابل تشخیص شود. این اشیاء هوشمند، قادر خواهند بود سیستم‌هایی را تشکیل دهند که توانایی ارتباط با یکدیگر را داشته باشند.
اریک فیسچر، متخصص با تجربه آمریکایی در زمینه دانش و فناوری، به تحلیل این قابلیت جدید یعنی اینترنت اشیا «Internet Of Things» پرداخته که نتایج آن توسط مرکز تحقیقات کنگره آمریکا منتشر شده است.
چنین سیستم‌هایی توانایی‌های بالقوۀ زیادی در ایجاد تغییرات اساسی در خانه‌ها، محل‌های اجتماع، شرکت‌ها و حتی شهرها و بخش‌های مختلف اقتصادی در سطوح داخلی و بین‌المللی برای هر کشور دارند. اگرچه، تمامی جزییات در مورد اثرات طبیعی و پیش‌بینی شده در مورد "اینترنت اشیاء"، با عدم قطعیت همراه است، اما تحلیل‌گران اقتصادی، پیش بینی کرده‌اند که این فناوری، سهم قابل توجهی را در رشد اقتصادی دهه آینده خواهد داشت. بخش‌هایی که در آینده، خواه‌ناخواه متاثر از این فناوری خواهند بود، عبارت‌اند از: کشاورزی، انرژی، مدیریت دولتی، بهداشت و درمان، تولید و صنعت و حمل و نقل.
این فناوری، در ابرساختارهای بزرگتری نیز می‌تواند مورد بهره‌برداری قرار گیرد، به طور خاص در "شهرهای هوشمند" که در آن پیشرفت‌های شتابانی در زمینه‌هایی همچون حمل و نقل و سایر خدمات شهری هویدا خواهد بود.
تحلیل‌گران اقتصادی، پیش بینی کرده‌اند که این فناوری، سهم قابل توجهی را در رشد اقتصادی دهه آینده خواهد داشت. بخش‌هایی که در آینده، خواه‌ناخواه متاثر از این فناوری خواهند بود، عبارت‌اند از: کشاورزی، انرژی، مدیریت دولتی، بهداشت و درمان، تولید و صنعت و حمل و نقل.
اینترنت اشیا در خدمت کاربردهای نظامی
عرصه نظامی، یکی دیگر از عرصه‌هایی است که اینترنت اشیا بر آن تاثیر فراوانی خواهد داشت. با وجود آن که این فناوری در حال حاضر به صورت کامل محقق نشده و در آستانه ظهور قرار دارد، تحقیقات گسترده‌ای در زمینه کاربردهای نظامی آن صورت گرفته است.
در گزارشی از مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل "CSIS” یا (Strategic Technologies Program) تحت عنوان «استفاده از اینترنت اشیاء به عنوان اهرمی برای افزایش بهره‌وری و اثربخشی نیروهای نظامی» به کاربردهای نظامی این فناوری و چگونگی بهره‌برداری بهتر از آن در این راستا، اشاره شده است.
این مرکز که در واشنگتن مستقر است، طبق تعریف خود، در طول 50 سال گذشته بر ارائه راه‌حل برای مسایل مهم سیاسی جهان تمرکز داشته است. در حال حاضر دانش پژوهان این مرکز به ارائه دیدگاه‌های استراتژیک خود به منظور کمک و حمایت فکری از تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان اصلی کشور، می‌پردازند.
مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل در گزارشی با عنوان «استفاده از اینترنت اشیاء به عنوان اهرمی برای افزایش بهره‌وری و اثربخشی نیروهای نظامی» به کاربردهای نظامی این فناوری و چگونگی بهره‌برداری بهتر از آن پرداخت.
در این گزارش نشان داده شده که در چندین دهه گذشته، وزارت دفاع آمریکا (DoD)، نقش اساسی را در پیشبرد فناوری‌های مبتنی بر سنسورها، شبکه‌های کامپیوتری و تکنولوژی‌های ارتباطی بر عهده داشته است و از این میان، تکنولوژی‌های ارتباطی، پایه اساسی فناوری "اینترنت اشیاء" را شکل داده‌اند.
در ادامه این گزارش، به نقش وزارت دفاع آمریکا در پذیرش فناوری‌های اینترنت اشیا و تلاش آن در راستای پیشرفت سریع این فناوری در تجهیز نیروهای نظامی اشاره شده است:
«در اواخر دهه 1990، وزارت دفاع آمریکا، یک میدان نبرد «شبکه-مرکز» را تشریح کرد تا به کمک آن اشتراک‌گذاری اطلاعات و همکاری را بهبود ببخشد. این میدان به سه حوزه فیزیکی، اطلاعاتی و شناختی تقسیم می‌شد و در واقع، تعریف کردن این میدان، نیرومحرکه دگرگونی‌های اخیر در حوزه‌های نظامی و دفاعی و در نهایت پذیرش و به کارگیری فناوری‌های مبتنی بر "اینترنت اشیاء" شده است.
اکنون، ارتش آمریکا به دنبال تجهیز نیروهای نظامی و نیروهای کار خود با تلفن‌های هوشمند تجاری است و اگرچه وزارت دفاع آمریکا همچنان خلاقیت و نوآوری را در تکنولوژی‌های مختلفی همچون سنسورهای پیشرفته و سیستم‌های کنترلی به پیش می‌برد، به نظر می‌آید که در موضوع استفاده از فناوری‌هایی همچون "اینترنت اشیاء" برای فعالیت‌های عادی و روزمره، به منظور افزایش بهره‌وری، اثربخشی و صرفه‌جویی در مصرف؛ اندکی عقب مانده است.»
CSIS: به نظر می‌آید که وزارت دفاع آمریکا در موضوع استفاده از فناوری‌هایی همچون "اینترنت اشیاء" برای فعالیت‌های عادی و روزمره، به منظور افزایش بهره‌وری، اثربخشی و صرفه‌جویی در مصرف؛ اندکی عقب مانده است
هم چنین در این پروژه، ضمن اشاره به شرایط کنونی در کاربردهای نظامی «اینترنت اشیاء»، راه‌هایی برای استفاده موثر و بهتر از این فناوری در ارتش و نیروهای نظامی آمریکا پیشنهاد شده است:
در شرایط کنونی، استفاده از فناوری‌های مرتبط با اینترنت اشیاء، به کاربری‌های رزمی و درگیری‌های نظامی محدود می‌شود. سیستم‌های مختلف (فرمان، کنترل، ارتباط، پردازش، اطلاعات، پایش و شناسایی)، از میلیون‌ها سنسور استفاده می‌کنند که مبتنی بر پلتفرم‌های مختلفی عمل کرده و هدف آنها، ارائه کردن درک صحیحی از نیروها و تهدیدات میدان نبرد (در زمین، هوا و دریا) است. به عنوان مثال، در سیستم‌های کنترل آتش، استفاده از سنسورهای شبکه‌ای و تحلیل‌های دیجیتالی موجب شده تا امکان پاسخ‌های خودکار به تهدیدهای متعدد، به صورت همزمان وجود داشته باشد و توان آتش مرگ‌بار با دقت بالا، همواره در دسترس باشد.
استفاده از فناوری‌های مرتبط با اینترنت اشیاء، در سیستم‌های مختلف (فرمان، کنترل، ارتباط، پردازش، اطلاعات، پایش و شناسایی)
برخی از فناوری‌های مرتبط با حوزه فناوری اینترنت اشیاء در حوزه‌های غیررزمی نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند که موجب افزایش بهره‌وری و اثربخشی فرایندهای زیربنایی شده است. به عنوان نمونه، از این فناوری برای تمرین‌ها و شبیه‌سازهای نظامی استفاده شده است تا با کمک سنسورها و دریافت کننده‌های مختلف، شرایط واقعی صحنه نبرد به درستی شبیه‌سازی شود. وزارت دفاع، همچنین، بر موضوعاتی همچون فناوری‌های موبایلی سرمایه‌گذاری کرده است. علی‌رغم وجود چالش‌هایی در پذیرش و بهره‌برداری فراگیر از فناوری "اینترنت اشیاء"، پتانسیل بسیار زیادی پیش روی این فناوری وجود دارد تا تحولی نو در ادوات نظامی مدرن ایجاد کنند تا با کاهش هزینه‌ها و افزایش اثربخشی، نیروهای نظامی را کارآمدتر و مقاوم‌تر در برابر تهدیدهای مختلف قرار دهد.
اگرچه استفاده گسترده‌تر از این فناوری در سطوح مختلف نیروهای نظامی زمان‌بر خواهد بود، اما هم‌اکنون نیز می‌توان با کاربری‌های در دسترس‌تر و دقیق، منجر به کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری شد.
مقایسه سربازان امروزی با نیروهای رزمی آینده
از جمله پیشنهادات ذکر شده در گزارش این مرکز، استفاده از فناوری‌های اینترنت اشیا برای فعالیت‌های نظامی و تجهیز سربازان آینده است. همان‌طور که در شکل نشان داده شده، در حالی که امروزه امکان دسترسی افراد معمولی به تلفن‌های هوشمند فراهم شده است، اما نیروهای نظامی از سیستم‌های ساده‌تر در میدان نبرد استفاده می‌کنند. این در حالی است که فناوری‌های اینترنت اشیا به تجهیز بهتر نیروهای نظامی کمک خواهد کرد و به عنوان نمونه، این امکان را فراهم می‌کند که سلامت جسمانی نیروها در هر زمان، به فرماندهان اطلاع داده شده و امر تصمیم‌گیری در لحظات سخت، تسهیل گردد.
اینترنت اشیا و چالش حریم خصوصی
موضوع امنیت و حریم خصوصی، به عنوان یک مشکل اساسی بر سر راه "اینترنت اشیاء"به شمار می‌رود. به عنوان نمونه، احتمال حمله اینترنتی به اطلاعات شخصی افراد و هک کردن آن، یکی از این چالش‌ها است. نکته‌ای که در این زمینه جالب به‌نظر می‌رسد، توجه کنگره آمریکا به مباحث حقوقی و مقررات در رابطه با این فناوری جدید، آن هم در زمانی که استفاده از آن هنوز فراگیر نشده است. به نظر می‌رسد مشکلات و اخبار مربوط به جاسوسی و ورود به حریم خصوصی کاربران در شبکه‌های اجتماعی، موتورهای جستجو و... موجب آن شده تا کنگره گام‌های نخستین خود در رابطه با این فناوری جدید را مطمئن‌تر بردارد. به عنوان نمونه در گزارش مرکز تحقیقات کنگره آمریکا، به صدور برخی قطعنامه‌ها توسط کنگره در این خصوص اشاره شده است:
- استراتژی دولت آمریکا در مورد توسعه اینترنت اشیاء، بهبود رفاه اجتماعی است و در این زمینه، راه برای نوآوری باز خواهد بود اما اجازه سوءاستفاده داده نخواهد شد.
- به رسمیت شناختن اهمیت رضایت عمومی و نقش تجارت و شرکت‌های فعال در پیشرفت این موضوع
- التزام دولت فدرال در استفاده بهینه از اینترنت اشیاء
- التزام در زمینه توسعه تکنولوژی‌های جدید و مشخص کردن راهکارهایی برای فائق آمدن بر مشکلات اجتماعی
موضوع امنیت و حریم خصوصی، به عنوان یک مشکل اساسی بر سر راه "اینترنت اشیاء"به شمار می‌رود. به عنوان نمونه، احتمال حمله اینترنتی به اطلاعات شخصی افراد و هک کردن آن، یکی از این چالش‌ها است
ذکر این نکته نیز ضروری است که تاکنون در خصوص بسیاری از ابزارها و فناوری‌های اطلاعاتی ارتباطی، علی‌رغم پیش‌بینی قوانین و مقرراتی از این دست، گزارشات متعددی از رسوایی و تعدی به حریم خصوصی کاربران منتشر شده و نگرانی‌های مربوط به امنیت در خصوص اینترنت اشیا هم چنان پابرجاست.
مرکز تحقیقات کنگره آمریکا علاوه بر بحث حریم خصوصی، به برخی از دیگر چالش‌های مربوط به اینترنت اشیا اشاره کرده است:
- نبود اتفاق نظر در مورد استانداردهای "اینترنت اشیاء" به ویژه در مورد نحوه اتصال.
- لزوم انتقال به یک پروتکل اینترنتی جدید (چراکه با استفاده هریک از ابزارهای مختلف به کار گرفته شده در این فناوری از یک آی‌پی IP برای شناسایی، تعداد آی‌پی‌های مورد استفاده به یک‌باره افزایش چشمگیری خواهد داشت.)
- روش‌های به‌روزرسانی نرم‌افزارهایی که بر روی ابزارهای مختلف نصب شده‌اند (با توجه به امنیت و نیازهای دیگر)
- مدیریت انرژی در ابزارهای مورد استفاده
- نقش دولت فدرال (در زمینه سرمایه‌گذاری، وضع مقررات در زمینه استفاده و کاربری‌های مختلف این فناوری، ارتباط با کمک ارتباطات بی‌سیم و ...)
نکته‌ای که در این زمینه جالب به‌نظر می‌رسد،، توجه کنگره آمریکا به مباحث حقوقی و مقررات در رابطه با این فناوری جدید، آن هم در زمانی که استفاده از آن هنوز فراگیر نشده است
اینترنت اشیا و چالش فرهنگی
بنا بر گزارش مرکز تحقیقات کنگره آمریکا، تاکنون هیچ آژانس فدرالی مسئولیت کلی این فناوری را بر عهده نگرفته است و سازمان‌های مختلف، از کاربری‌های این فناوری برای دستیابی به اهداف و ماموریت‌های خود بهره‌برده‌اند و هرکدام از این دستگاه‌ها، مسئولیت استفاده خود از این فناوری را بر عهده داشته‌اند.
همچنین گزارشاتی مبنی بر ورود و سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ اقتصادی بر پروژه‌های متعدد مبتنی بر این فناوری وجود دارد. بر این اساس، آن چه در این رابطه قطعی به نظر می‌رسد، ظهور و فراگیر شدن این فناوری در آینده‌ای نه چندان دور است که لزوم آمادگی و برنامه‌ریزی از پیش انجام شده در رابطه با چگونگی مواجهه با آن را روشن می‌سازد تا بتوان از مزایای آن استفاده و از اثرات منفی آن کاست. به ویژه آن که رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات خود در خصوص رویارویی با تحولات به مواجهه فعالانه، مدیریت تحولات و تحقیقات بنیادین به منظور شناخت تحولات اشاره کرده‌اند. از سوی دیگر، رهبر انقلاب، اهمیت فضای مجازی را به اندازه انقلاب اسلامی دانسته‌اند و دور از ذهن نیست که این تکنولوژی جدید که به عنوان مرحله‌ای اصلی در تکامل فضای مجازی محسوب می‌شود، بر جنبه‌های گوناگون زندگی بشر تاثیرگذار خواهد بود و پیامدهای بسیاری بر عرصه‌های مختلف خواهد داشت و به همین دلیل نیازمند تحقیقات و مطالعات فراوانی است. به عنوان نمونه می‌توان به چالش‌های فرهنگی احتمالی این فناوری نوین اشاره کرد که بدون شک در آینده بسیاری از کشورها، درگیر آن خواهند شد.
امروزه تقریبا ابزارها و تجهیزات مختلف در هر خانه‌ای را می‌توان هوشمندسازی کرده و همگی را به یک پردازش‌گر مرکزی متصل نمود. برای روشن‌تر شدن و ساده سازی این فناوری جدید، نمونه‌ای از کاربری اینترنت اشیاء در محیط خانگی (مطالعه موردی – خانه هوشمند) آمده است:
ابزارهای متصل به یکدیگر، در تمامی سطح خانه‌ها گستره وسیعی از شبکه‌های مرتبط با هم را تشکیل می‌دهند. استفاده از این ابزارها و امکانات، موجب بهبود راندمان بهره‌برداری از انرژی، بالا رفتن امنیت خانه و در نهایت تسهیل کارهای روزمرۀ زندگی خواهد شد. امروزه تقریبا ابزارها و تجهیزات مختلف در هر خانه‌ای را می‌توان هوشمندسازی کرده و همگی را به یک پردازش‌گر مرکزی متصل نمود. از جمله این سیستم‌ها، می‌توان به سیستم‌های امنیتی خانگی، نور و تهویه هوای خانه، تلویزیون‌ها و ابزارهای بازی و سرگرمی و حتی یخچال و فریزرها و ماشین لباسشویی و غیره اشاره کرد. با این اوصاف در آینده نزدیک بسیاری از وسایل خانه در حریم خصوصی قابلیت جذب اطلاعات را دارند، که چالشی خواهد بود که از هم‌اکنون باید مسئولان ذیربط فرهنگی و فناوری به فکر مدیریت آن باشند تا با کنترل تبعات منفی اینترنت اشیا، جامعه از مزایای این فناوری بهره‌مند شود.
منبع: مشرق
